Η πλειοψηφία των ανθρώπων αντιμετωπίζει με δυσκολία και απροθυμία την δημόσια ομιλία. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους και σε εκείνους, οι οποίοι δεν έχουν κανένα πρόβλημα να μιλήσουν σε κοινό, είναι τόσο άνετοι και δείχνουν ακόμη και μέσα σε ένα χώρο γεμάτο αγνώστους να βρίσκονται σε ένα οικείο περιβάλλον σαν το σπίτι τους;
Η πλειοψηφία των ανθρώπων αντιμετωπίζει με δυσκολία και απροθυμία την δημόσια ομιλία. Πολλοί άνθρωποι μάλιστα όταν έρχεται η ώρα να μιλήσουν σε κοινό ή ακόμη και σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων που δεν γνωρίζουν, παγώνουν, δεν μπορούν να αρθρώσουν λέξη, γίνονται κατακόκκινοι σαν παντζάρι ή παθαίνουν κάποιο συνδυασμό από τα προηγούμενα. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους και σε εκείνους, οι οποίοι δεν έχουν κανένα πρόβλημα να μιλήσουν σε κοινό, είναι ιδιαίτερα άνετοι και δείχνουν ακόμη και μέσα σε ένα χώρο γεμάτο αγνώστους να βρίσκονται σε ένα οικείο περιβάλλον σαν το σπίτι τους;
Πριν μιλήσουμε για τις διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις δύο ομάδες ανθρώπων, καλό είναι να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στην αντίδραση μάχης ή φυγής (fight or flight response), και στο τι συμβαίνει στον ανθρώπινο οργανισμό όταν βρίσκεται σε μια κατάσταση, την οποία εκλαμβάνει ως κατάσταση κινδύνου.
Όταν ένα άτομο αισθάνεται κίνδυνο, το σώμα του απελευθερώνει ορμόνες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Αυτές οι ορμόνες προκαλούν μια σειρά αλλαγών στο σώμα, όπως την αύξηση των καρδιακών παλμών που ενισχύει την κυκλοφορία του αίματος στους μύες, την επέκταση των αεραγωγών που βελτιώνει την παροχή οξυγόνου στους πνεύμονες, την αύξηση της εφίδρωσης που βοηθά στην ψύξη του σώματος και την αύξηση της γλυκόζης στο αίμα, η οποία παρέχει επιπλέον ενέργεια. Ψυχολογικά το άτομο γίνεται πιο προσεκτικό και έτοιμο να αντιδράσει. Η αντίληψη των κινδύνων αυξάνεται και η συγκέντρωση στρέφεται στον κίνδυνο. Αυτή η αντίδραση έχει εξελικτική σημασία, καθώς βοήθησε σημαντικά το ανθρώπινο είδος στην επιβίωση. Σε αρχαίες εποχές οι πρόγονοί μας χρειαζόταν να αντιδρούν άμεσα σε απειλές όπως από άγρια ζώα ή εχθρικές φυλές. Στην σημερινή εποχή οι απειλές δεν είναι τόσο φυσικές όσο ψυχολογικές (π.χ., εργασιακό άγχος, οικονομικά προβλήματα). Ωστόσο, η εξελικτική διαδικασία του οργανισμού μας είναι αργή με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα το σώμα μας να αντιδρά με τον ίδιο τρόπο όπως κατά το παρελθόν.
Ένα ακόμη χρήσιμο εργαλείο στην κατανόηση της απροθυμίας και της δυσκολίας για δημόσια ομιλία είναι η θεωρία του κοινωνικού άγχους. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή ο φόβος ενός ατόμου ότι θα κριθεί, θα παρατηρηθεί ή θα ταπεινωθεί από άλλους το οδηγεί στο κοινωνικό άγχος. Κάποιες φορές το κοινωνικό άγχος μπορεί να είναι τόσο μεγάλο κι έντονο ώστε να μπορούμε να μιιλήσουμε ακόμα και για ψυχολογική διαταραχή. Ουσιαστικά ο φόβος των ατόμων ότι θα αξιολογηθούν αρνητικά από άλλους, ότι θα κάνουν λάθη ή ότι θα φανούν γελοία τους οδηγεί σε αντίληψη κινδύνου που έχει ως συνέπεια την εκκίνηση της αντίδρασης μάχης ή φυγής. Όπως αναφέραμε λοιπόν πριν, τα μάγουλα κοκκινίζουν, η καρδιά χτυπάει πιο έντονα και τα άτομα παγώνουν, μη μπορώντας πολλές φορές να αρθρώσουν λέξη…
Με λίγα λόγια δηλαδή, ο φόβος είναι που οδηγεί τα άτομα αυτά στο να δείχνουν στους άλλους την εικόνα που φοβούνται ότι θα δείξουν. Αν όμως δεν υπήρχε ο φόβος; Αυτό είναι το κλειδί στην λύση του προβλήματος. Βέβαια το να λες σε κάποιον που αγχώνεται «μην αγχώνεσαι», δεν βοηθάει ιδιαίτερα.
Τι πρέπει λοιπόν να κάνεις αν εμπίπτεις σε αυτή την κατηγορία των ανθρώπων ώστε να ξεπεράσεις τον φόβο σου;
Πρώτο και κυριότερο βήμα είναι να είσαι διατεθειμένος να δουλέψεις για να το ξεπεράσεις. Δίχως προσπάθεια δεν μπορεί τίποτα σπουδαίο να επιτευχθεί και το να ξεπεράσεις μια φοβία που κουβαλάς χρόνια είναι σίγουρα κάτι πολύ σπουδαίο. Τόσο σπουδαίο που μπορεί να σηματοδοτήσει την αλλαγή ολόκληρης της υπόλοιπης ζωής σου.
Δεύτερο βήμα είναι να συνειδητοποιήσεις ότι κανείς δεν γεννήθηκε ρήτορας. Ακόμα και στους ρήτορες χρειάστηκαν αρκετοί μήνες να πουν την πρώτη τους λέξη. Το περιβάλλον και η εκπαίδευση είναι καθοριστικοί παράγοντες στο να γίνουμε καλοί σε κάτι, στην συγκεκριμένη περίπτωση στην ομιλία. Άρα το να μιλάς με άνεση και δίχως άγχος είναι κάτι που μαθαίνεται. Το μόνο που μένει είναι να εκπαιδευτείς σε αυτό.
Η επανάληψη είναι αυτή που μας κάνει καλύτερους σε οτιδήποτε κάνουμε και θεωρείται ως η μητέρα της μάθησης. Το να επαναλαμβάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά δημιουργεί καλύτερες συνδέσεις στους νευρώνες του εγκεφάλου μας και μας οδηγεί να κάνουμε δύσκολες και πολύπλοκες διαδικασίες μηχανικά και δίχως σκέψη. Σκέψου την πρώτη φορά που βρέθηκες πίσω από το τιμόνι. Πόσο άγχος, πόσες σκέψεις, πόσες λανθασμένες ενέργειες υπήρξαν τις πρώτες φορές. Πως είναι η οδήγηση σήμερα; Πως ήταν η πρώτη μέρα στη δουλειά και πως είναι μια μέρα στη δουλειά σήμερα; Πως ήταν η πρώτη επαφή με το υπολογιστή ή το smartphone και πως τα χειρίζεσαι σήμερα; Πόσο βουνό φαντάζει στα βρεφικά μάτια το πρώτο μας βήμα…. κι όμως τώρα περπατάς και τρέχεις δίχως σκέψη, καθαρά μηχανικά. Κάποιοι μάλιστα σπάνε ρεκόρ ταχύτητας ή άλλα ρεκόρ, σε πράγματα που όταν τα έκαναν για πρώτη φορά φάνταζαν ως ακατόρθωτα! Θα μπορούσα να συνεχίσω να δίνω παραδείγματα και να απαριθμώ ασταμάτητα πράγματα στα οποία έχεις βελτιωθεί με την εκπαίδευση και την επανάληψη, πράγματα που θεωρείς πλέον εύκολα και δεδομένα. Έχεις όμως καταλάβει το νόημα των παραδειγμάτων, σωστά;
Ο τρόπος για να κάνεις μια δημόσια ομιλία, είναι να προετοιμαστείς σωστά, να είσαι σίγουρος για όσα θα παρουσιάσεις και να επαναλάβεις την ομιλία σου πάρα πολλές φορές. Να θυμάσαι, όλοι κάνουν λάθη! Ακόμη και οι καλύτεροι έφτασαν στην κορυφή μετά από πάρα μα πάρα πολλά λάθη. Συνέχισαν όμως δίχως τα λάθη να τους κάμψουν. Αν λοιπόν κατά την διάρκεια της ομιλίας κάνεις κάποιο λάθος, απλά διόρθωσέ το και συνέχισε. Είμαι σίγουρος ότι η αποδοχή και το χειροκρότημα θα είναι τόσο θερμά όσο και αν δεν είχες κάνει κανένα λάθος. Επίσης θα υπάρχουν άτομα στο κοινό που θα σε θαυμάσουν για την ωραία παρουσίαση και την ικανότητα σου να μιλάς δημόσια. Θα πιστεύουν επίσης ότι οι ίδιοι δεν θα μπορούσαν ποτέ να κάνουν κάτι ανάλογο. Αντίστοιχα, λίγες μόλις λέξεις μπορούν να είναι αρκετές για κάνεις μια πολύ καλή αρχή σε μια συζήτηση μιας καινούργιας παρέας, ή να σου δώσουν το θάρρος να μιλήσεις στο άτομο που σε ενδιαφέρει. Ίσως εισπράξεις μια άρνηση, ίσως όμως και όχι. Αν δεν τολμήσεις, δεν θα το μάθεις ποτέ!
Θυμήσου, όλα τα όμορφα ταξίδια ξεκινούν με ένα βήμα…
Βιβλιογραφία
Andrews, L. A., Brothers, S. L., Sauvé, J. S., Nangle, D. W., Erdley, C. A., & Hord, M. K. (2019). Fight and flight: Examining putative links between social anxiety and youth aggression. Aggression and violent behavior, 48, 94-103.
Brinkmann, M. (2017). Repetition and transformation in learning. In Transformative learning meets Bildung (pp. 71-83). Brill.
Grill-Spector, K., Henson, R., & Martin, A. (2006). Repetition and the brain: neural models of stimulus-specific effects. Trends in cognitive sciences, 10(1), 14-23.
Leary, M. R., & Kowalski, R. M. (1997). Social anxiety. Guilford Press.
McCarty, R. (2016). The fight-or-flight response: A cornerstone of stress research. In Stress: Concepts, cognition, emotion, and behavior (pp. 33-37). Academic Press.